II. Mahmut'un şahsi gayretiyle 11 Kasım 1831'de ilk Türk gazetesi
Takvim-i Vekâyi yayınlanmaya başladı. Takvim-i Vekâyi haftada bir defa
yayınlanmak üzere bir resmi gazete olarak kurulmuştur. Asıl amacı resmî
tebliğ ve haberleri yayınlamak olan gazete ilk zamanlarda iç ve dış
olaylara dair haberler de veriyordu. Fakat sonraları bu önemli
mahiyetini kaybetmiş ve içindekiler padişah iradeleri, ilgi çekmeyen
resmî haberlerle sınırlı kalmıştır. Gazete, II. Mahmud hayattayken
parlak devrini yaşamış, onun ölümüyle düzensiz yayınlanan bir gazete
halini almıştır.
Takvim-i Vekâyi'nin Arapça, Farsça, Rumca, Ermenice ve Fransızca
nüshalarının da yayınlandığı çeşitli kaynaklarda ifade edilmektedir.
Takvim-i Vekayi 1860'tan itibaren resmi gazete haline gelmiş ve gerçek gazete olmaktan çıkmıştır.
Ceride-i Havadis:
Basın tarihimizde ikinci adım Ceride-i Havadis'tir. Ceride-i Havadis
İngiliz tüccarlar ve muhabir William Churchill tarafından 1840'ta
yayına başlamıştır. Gazete gerek dış görüşünü, gerekse muhtevası
itibariyle Takvim-i Vekâyi'den pek farklı değildi. Churchill
gazetesinin mali sıkıntı çekmesi üzerine ölüm ilanlarına yer vermiş ve
bu da ilgi görmüştür. 1854'te Kırım Savaşı, hakkında sıcak haberlerin
yayınlanmasıyla gazeteye rağbet artmış ve Türk okurlar için bu gazete
dış âleme açılan yeni bir pencere olmuştur.
Cerid-i Havadis, Türkçe yayınlanan ikinci gazetedir. Yayınlarının niteliği itibariyle yarı resmidir denilebilir.
Tercüman-ı Ahval:
Özel teşebbüsle kurulan ilk Türk gazetesidir. Bu gazetenin kendi
gazetesini etkileyeceğini düşünen W. Churchill, Ruznâme-i Ceride-i
Havâdis-i çıkararak Tercüman-ı Ahvale rekabet etmiştir. Gazeteyi Agâh
Efendiyle Şinasi birlikte çıkarmışlardır. Agâh Efendi dünyayı gezmiş ve
tanımış, cesur, bilgili, bir aydındı. Şinasi ise Avrupa'ya giderek
Fransız kültürünü, edebiyatını ve şiirini Türk aydınına tanıtan, Batılı
şiirlerin tercümesini yapan ve gazeteciliği "İş bu gazete, ahval-i
dahiliye ve hariciyeden müntehap bazı havadisi ve maarif-i mütenevvia
ile şair mevadd-ı nafiaya dair mebahisi neşir ve beyana vasıta
olacaktır." diyerek cemiyetin tekamülüne vesile olarak gören Batıcı bir
aydındır.
Tercüman-ı Ahval'de sanayiye, bankacılığa, ticarete, postacılığa dair
çeşitli yazılar çıkmaktaydı. Yabancı basından yapılan çevirilere de
gazete de sık sık rastlanmaktadır.
"Gazetede görülen haberler arasında, hatt-ı hümayunlar, resmi
tebliğler, nizamnâmeler, vilayetlerden oraların ahvaline dair gazeteye
gönderilen mektuplar, meteoroloji raporları yer almaktadır."
Başta Agâh Efendi, Şinasi, Ahmet Vefik Paşa, Sarı Tevfik Bey, Mehmet
Şerif Bey, Hasan Suphi Efendi gazetenin başlıca yazarlarıdır.
Tercüman-ı Ahval ve Ruznâme-i Ceride-i Havadis arasında çıkan bir
tartışma sonucu Tercüman-ı Ahval, 26 Aralık 1860 tarihli sayısında
Ceride-i Havadis sahibinin İngiliz olduğunu ve gazetenin gelirinden
başka hükümetten de nakdî yardım aldığını açıklamıştır.
Basın Tarihinde İlk Kapatma:
Tercüman-ı Ahval'ın hükümetin icraatlarına karşı tenkitçi tutumu ve
Ceride-i Havadis'le olan münakaşaları Bâb-ı Âli'yi rahatsız etmişti. Bu
rahatsızlığının sonunda hükümetin kapatma kararı Ceride-i Havadis'te
yayınladı. (1861)
18. yüzyıldan sonra fikri hayatımızı tesiri altına alan Batı
medeniyeti, bu etkiyi evvelâ Osmanlı aydını üzerinde
gerçekleştirmiştir. Askerî, idarî, felsefî ve edebî alanlarda görülmeye
başlayan Batı etkisi yine kendisinin öncülüğünü yaptığı gazetecilik
alanında da etkili olmuştur. Gazeteyi sahiplenen Osmanlı aydınına
karşın halk temkinliydi. Çünkü gazetenin anlam ve önemi henüz yeteri
kadar anlaşılmış değildi. Fakat Ahmet Hamdi Tanpınar'ın ifadesiyle
gazete "Ufak tefek hadiseleri nakletmek suretiyle dünya ile bir
münâsebet kuran, bazı faydalı bilgileri veren, okumayı zaman geçirme
şekillerinden biri yapan bir vasıta olmaktan çıkar. Hakiki manasında
kürsü olur"
Gazete Osmanlı toplumunda değişimin hızlandırıcısı olmuştur. Aydınları
etrafında toplamış. Batı'yla tanıştırmış (ilk tercüme faaliyetlerinin
mekanı gazetelerdi), fikri grupları ve ayrılıkların arenası olmuş ve
bütün bir toplum hayatının değişmesinde önemli rol oynamıştır. 19.
asrın münekkitlerinden Tanpınar gazeteyi ve fonksiyonunu şöyle
yorumlar: "Bütün işaretler oradan gelir. Kalabalık onun etrafında
kurulur. Okumayı o yazar. Mekteplerin uzak bir gelecek için hazırladığı
dağı o tutuşturur."
Tiyatro, tercüme ve telif ilk örneklerini gazete vasıtasıyla verir.
Makale, deneme, tenkit gibi türler gazete bünyesinde gelişmiş
türlerdir. Bu türler vesilesiyle politika, güncel ve hayatî meseleler,
fikri cereyanlar günün hadisesi olmaya başlar. Bu gelişmelerden sonra
Osmanlı'da gazeteler hızla yayılmaya ve açılmaya başlar. Matbuat artık
güncel ve siyasî hayatın bir parçası haline gelmiştir.
tercümanı ahval ilk özel gazetedr
takvi mi vakayi ilk resmi gazetedr
cerideyi havadis ilk yarı resmi gazetedr
ilk çıkan dergi hadikadr
iik bilim teknik dergisi serveti funun
